Từ năm 1868, nước Nhật bắt đầu bước vào thời kỳ canh tân về mọi mặt, cả về quân đội. 27 năm sau, lực lượng quân sự của Nhật Bản đã thắng lớn tại Triều Tiên, bắt Trung Hoa là nước lớn nhất tại châu Á phải ký kết Hòa Ước Shimonoseki vào ngày 17/4/1895 chấp nhận mọi đòi hỏi của Nhật Bản.
Người quân nhân Nhật Bản đã làm cho các đại cường Phương Tây phải kinh ngạc và thán phục. Tuy nhiên, họ đã bắt đầu ra sao?
1- Võ sĩ Samurai.
Các bộ lạc đầu tiên tại Nhật Bản vào thế kỷ thứ nhất sau Tây Lịch có lẽ gồm những người từ lục địa châu Á, họ là những kẻ xâm lăng, vượt biển để chiếm đóng hòn đảo chính Honshu (Bản Châu) và đẩy thổ dân Ainu lên mạn bắc, ra khỏi các cánh đồng phì nhiêu. Các bản văn của Triều Tiên vào thế kỷ thứ 4 đã ghi nhận rằng những chiến binh Nhật Bản của thời kỳ đó nổi danh về lòng chiến đấu gan dạ.
Hoàng Đế Nhật Bản, hay Thiên Hoàng, có nguồn gốc từ nhóm Yamato là bộ
lạc có sức mạnh quân sự hùng hậu nhất. Giòng dõi của nhà vua này tự nhận
là con cháu của Nữ Thần Mặt Trời Amaterasu và các sách truyền thuyết cổ
Kojiki (Cổ Sự ký) và Nihonji (Nhật Bản ký) đã ghi lại sự lưu truyền về
nguồn gốc có tính linh thiêng này, khiến cho giòng dõi ngai vàng là thứ
không thể thay thế và duy nhất trong lịch sử Nhật Bản từ cổ xưa cho đến
ngày nay.
Các thế kỷ thứ 7 và thứ 8 là thời
kỳ mà quyền hành của nhà vua được tập trung nhưng khi biên giới đất
nước được mở rộng, đã có nhiều lãnh chúa chiếm cứ các vùng đất riêng,
với đội quân riêng dưới quyền. Những gia nhân này chuyển dần lòng trung
thành đối với Thiên Hoàng sang các lãnh chúa và giai cấp quân sự này
được gọi bằng tên là Samurai hay các võ sĩ Nhật. Trong nhiều thế kỷ, vị
lãnh chúa có quyền lực mạnh nhất được gọi là Shogun hay Tướng Quân và vị
này đã không lật đổ, cướp ngôi của Thiên Hoàng mà đã cai trị nước Nhật
Bản bằng danh nghĩa của Thiên Hoàng. Bằng cách này, giòng họ Tokugawa đã
nắm quyền trong 250 năm và chế độ Tướng Quân đã bắt các lãnh chúa khác
phải phục tùng và trung thành với chính quyền Edo.
Vào giữa thế kỷ 19, Nhật Bản được
chia ra làm 260 miền và không phải tất cả các lãnh chúa đều quy phục
Tướng Quân Tokugawa. Có hai miền bất phục tùng nhất là Chosu và Satsuma
và chính giai cấp Samurai của hai miền này đã đặt nền móng cho quân đội
Thiên Hoàng là lực lượng quân sự đã chiến thắng quân lực Trung Hoa vào
năm 1895 và quân lực Nga vào năm 1905, để rồi vào thời kỳ Thế Chiến Thứ
Hai, quân đội Nhật Bản đã chiếm đóng từ Mãn Châu, qua Trung Hoa, Đông
Dương, Miến Điện, xuống Mã lai, Indonesia và một số hải đảo tại phía tây
Thái Bình Dương.
Satsuma là lãnh địa rộng lớn thứ
hai, có thủ phủ là thành phố Kagoshima nằm tại mỏm xa nhất của đảo
Kyushu (Cửu Châu). Đây là một miền đồi núi hiểm trở, nghèo về canh nông
nhưng lại giàu có nhờ sự triều cống của vua các đảo Ryukyu (Lưu Cầu),
gồm cả đảo Okinawa. Từ lâu, đã có các buôn bán giữa Ryukyu, Satsuma và
Trung Hoa, và người dân vùng này có một tinh thần độc lập rất cao, ít
khi chịu thuần phục, ngay cả với chính quyền Edo.
Choshu là miền phía tây của hòn
đảo lớn Honshu (Bản Châu) với thủ phủ đặt tại Hagi. Đây là lãnh địa đứng
hạng thứ 9 về diện tích, rộng hơn một nửa của Satsuma nhưng lại là miền
canh nông trù phú, nhờ đó miền này có giới võ sĩ Samurai đông nhất. Dân
chúng miền này cũng không ưa gì thể chế Tướng Quân Tokugawa và trẻ em
khi đi ngủ vào ban đêm, được đặt chân hướng về Edo để tỏ sự bất mãn. Dĩ
nhiên là chính quyền Tướng Quân vẫn kiểm soát các lãnh địa cũng như hai
miền này thật nghiêm ngặt nhưng tinh thần của các võ sĩ Samurai vẫn là
bất khuất.
| Võ Sĩ Đạo |
Theo truyền thống lâu đời, tinh
thần võ sĩ Samurai được mô tả là tinh thần “Võ Sĩ Đạo” (Bushido), kết
hợp từ hai ảnh hưởng lớn là Khổng Giáo và Thiền Phái của Phật Giáo (Zen
Buddhism), đặt trọng tâm vào ba đức tính “Trí, Nhân, Dũng” và đòi hỏi
mọi người phải trung thành tuyệt đối và không ngần ngại hy sinh cho đại
nghĩa.
Jocho Yamamoto đã viết trong cuốn sách Hagakure, một trong các tác phẩm
nổi tiếng nhất về Võ Sĩ Đạo, về người võ sĩ Samurai đã tìm thấy sự siêu
việt bằng cái chết của chính mình như sau: “Tôi đã tìm thấy con đường của người chiến sĩ là sự chết”. Chính nền đạo đức Samurai này đã là căn bản tinh thần của quân đội Thiên Hoàng với câu châm ngôn “Nhiệm vụ nặng hơn trái núi và cái chết nhẹ hơn lông chim”.
Chính quyền Tokugawa đã lợi dụng
danh nghĩa Thiên Hoàng mà cai trị Nhật Bản, đã khéo léo khai thác các
giáo điều Khổng Học về vâng lời và trung thành của gia nhân đối với chủ
nhân trong các phương cách kiểm soát xã hội. Nhưng vào đầu thế kỷ 19, đã
có các học giả xét lại lịch sử của Nhật Bản và kết luận rằng lòng trung
thành là phải đối với Thiên Hoàng vì vương quyền này đã bị quên lãng
trong hơn một ngàn năm, đã tới lúc phải phục hồi uy quyền này và phải
coi Thiên Hoàng là trung tâm chính trị của đất nước. Sự chống đối chính
quyền Tướng Quân thể hiện nhiều nhất tại hai miền Choshu và Satsuma.
Khi xẩy ra cuộc Chiến Tranh Nha
Phiến tại Trung Hoa, chính quyền Tokugawa, các lãnh chúa và các võ sĩ
Samurai cũng như các nhà trí thức thời bấy giờ đều quan tâm đến thế lực
của các nước Phương Tây. Do qua trung gian của một số nhỏ người Hòa Lan
và Trung Hoa buôn bán tại Nagasaki, người Nhật Bản dù trong thời kỳ bế
quan, cũng hiểu rõ rằng Nhật Bản không có Khoa Học và Kỹ Thuật và quân
đội từ xưa vẫn xử dụng gươm đao, cung tên và giáo mác và về sau này chỉ
có loại súng hỏa mai lỗi thời. Trái với các quốc gia Phương Tây, Nhật
Bản lại không có một tổ chức quân đội quốc gia và khi Tướng Quân cần
đến, các lãnh chúa chỉ cung cấp cho chính quyền trung ương một số võ sĩ
Samurai từ các địa phương.
Vào các năm từ 1840, người Nhật
đã mua súng của người Hòa Lan, đã chú ý tới kỹ thuật quân sự và sự đe
dọa của phương tây đối với Nhật Bản lại càng làm cho các nhà trí thức
bận tâm về việc cải tổ đất nước.
| Yoshida Shoin |
Tại miền Choshu, có một bậc thầy
rất tôn kính vương quyền và cũng đánh giá cao sức mạnh của các loại khí
giới mới. Nhân vật được coi là tiên tri này có tên là Yoshida Shoin.
Yoshida là một bậc thầy có sức lôi cuốn quần chúng, đã cố gắng gây cho
các học trò của mình tinh thần quốc gia Nhật Bản (Yamato damashii) với
chủ trương rằng tất cả đều phải hướng về Thiên Hoàng. Yoshida đã dạy các
môn đệ rằng Nhật Bản phải làm chủ được Khoa Học mà các lực lượng Phương
Tây hiện có và dùng Khoa Học đó làm công cụ để chống lại người Phương
Tây. Yoshida cũng huấn luyện các học trò về các điều căn bản của chiến
thuật bộ binh và khoa học về khí giới chiến tranh.
Do áp lực của các nước ngoài mà
việc bảo vệ Nhật Bản càng trở nên cấp bách. Vào thời kỳ đó, việc bế quan
tỏa cảng của chính quyền Tokugawa càng trở nên bất lực, vì các tầu buồm
đã bị thay thế bằng các tầu biển chạy bằng hơi nước, Nhật Bản lại nằm
trên con đường giao thương hướng lên mạn bắc và nhiều quốc gia đang cần
tới một mơi có thể tiếp tế than đá, lương thực và nước uống cho tầu
biển, một nơi trú ẩn cho các người săn cá voi bị đắm tầu, một thị trường
tiêu thụ mới cho các sản phẩm của các quốc gia đã kỹ nghệ hóa. Đối với
nước Anh, Nhật Bản là một điểm dòm ngó vào nước Nga sau trận Chiến Tranh
Crimée và đối với Hoa Kỳ, Nhật Bản sẽ là nơi dừng chân trên con đường
hướng tới Trung Hoa.
Hoa Kỳ cũng chú ý tới Nhật Bản vì
sự thịnh vượng của các tiểu bang phía tây nằm bên bờ Thái Bình Dương.
Sự kiện này đã khiến cho Tổng Thống Hoa Kỳ Millard Fillmore phải cử Đô
Đốc Matthew Perry đi để làm áp lực với Nhật Bản trong việc mở cửa. Khi
các nhân viên quân sự của phái đoàn Perry đi vào đất Nhật năm 1854, tất
cả đều là những lính chiến tân tiến, có trang bị súng ống đầy đủ. Các võ
sĩ Samurai cũng chú ý đến các võ khí trên các con tầu thủy của hạm đội
Perry và khi vị Đô Đốc này đưa cho Tướng Quân coi một khẩu súng loại mới
nhất của kỵ binh Hoa Kỳ, lãnh chúa Satsuma đã mượn món võ khí mới đó để
xem xét kỹ và vẽ lại tỉ mỉ từng bộ phận trước khi hoàn trả.
Tới khi Tướng Quân hô hào các võ
sĩ Samurai đánh đuổi các “kẻ man rợ” ra khỏi Nhật Bản thì việc kháng cự
các người tây phương của người Nhật Bản đã tỏ ra bất lực. Năm 1863, tầu
chiến Hoa Kỳ USS Wyoming đã đánh chìm nhiều tầu thuyền của miền Choshu,
đội quân viễn chinh Pháp đã bắn phá các bờ biển Nhật Bản, và thủ phủ
Kagoshima của miền Satsuma đã bị phá hủy gần một nửa bởi hạm đội Anh.
2- Việc canh tân Quân Đội Thiên Hoàng.
Trong các năm từ 1840 tới giữa
thập niên 1860, cả hai phe Tướng Quân và các miền chống đối đều tìm cách
tổ chức lại quân đội. Phe Tướng Quân đặt ra ba ngành quân sự là bộ
binh, kỵ binh và pháo binh. Lính bộ binh được trang bị gươm và các khẩu
súng hỏa mai cổ, chỉ có 1/4 số lính được cấp loại súng trường kiểu mới
của châu Âu. Trong khi đó, từ năm 1854, miền Satsuma đã cho thiết lập
xưởng đúc đại bác và cố gắng kiếm tiền qua việc buôn bán với Thượng Hải,
Trung Hoa, để mua vô thêm võ khí mới.
Còn miền Choshu ngoài việc xây dựng đội quân mạnh nhất, lại còn là nơi
hoạt động của hai nhà canh tân quân sự có tài nhất, đó là các ông Uemon
Yamada và Shinsaku Takasugi. Yamada đã bị ám ảnh bởi trung đội súng
trường Phương Tây, vừa gọn gàng, vừa uyển chuyển nên đã đề nghị với lãnh
chúa Choshu phải tổ chức quân đội sao cho có được đặc tính di động như
thể “con người di chuyển các chân và tay” vậy. Yamada cho rằng quân đội Nhật Bản trang bị bằng gươm, giáo, cung và súng “chẳng khác gì một đàn quạ” vì tính hỗn tạp, khó vận dụng của nó.
Takasugi cũng là một người nhiệt
tâm trẻ của miền Choshu, chủ trương rằng súng trường phải được trang bị
không những cho nhóm Samurai mà cho cả các người lính thông thường khác.
Theo ông ta, quân đội phải gồm cả giới Samurai lẫn giới nông dân và đặc
quyền mang súng và chiến đấu cho lãnh chúa không nên chỉ giới hạn vào
giai cấp chiến sĩ cổ truyền. Takasugi là người đầu tiên đã mang lý
thuyết về tổ chức quân đội áp dụng vào thực tế.
Vào khoảng đầu năm 1864 tại
Choshu được thành lập các trung đội hỗn hợp có trang bị súng trường gọi
là Shotai, nằm trong ngành kỵ binh (kiheitai). Hạt nhân chính của trung
đội là các võ sĩ Samurai, chung quanh là các thường dân gồm nhiều loại
người: thợ săn, ngư dân, đô vật sumo, tu sĩ Phật Giáo cũng như nông dân,
là những người đang ước muốn được bước sang giai cấp võ sĩ Samurai.
| Yamagata Aritomo |
Trong số các sĩ quan của Shotai,
có ông Yamagata Aritomo là người sau này đã xây dựng nên quân đội Hoàng
Gia Nhật Bản. Yamagata lúc bấy giờ là một người trẻ, rất trí thức, có
khả năng chính trị cao, không có đặc tính hấp dẫn của một anh hùng hay
môt lãnh tụ mà chỉ có một đam mê là làm sao cải tiến được nước Nhật.
Yamagata ở trong nhóm các người ái quốc (shishi) của miền Choshu, tụ họp
chung quanh ông Shoin Yoshida và sẵn sàng hy sinh vì đức tin.
Ngay từ khi kiheitai hay ngành kỵ binh của miền Choshu được thành lập,
Yamagata đã là một quân nhân và dần dần trở nên cấp chỉ huy, huấn luyện
kiheitai như một lực lượng để chống lại các người ngoại quốc. Vào thời
niên thiếu, Yamagata đã chứng kiến cảnh kiêu căng của các người nước
ngoài khi một nhóm thủy thủ Anh lên bờ, cướp đồ ăn và nước uống tại một
làng nhỏ của miền Choshu. Rồi trong cuộc tấn công của người phương tây
vào hải cảng Shimonoseki, Yamagata đã là một cấp chỉ huy quân sự tại đó,
bị thương ở cánh tay và từ đó, ông không bao giờ đánh giá thấp sức mạnh
quân sự của Phương Tây.
Tới khoảng giữa thập niên 1860,
các đồng đội của Yamagata đều cho rằng sự đe dọa chính là từ phía chính
quyền Tokugawa. Các liên lạc giữa Choshu và Edo trở nên xấu đi. Vào cuối
năm 1864, khi Tướng Quân sắp gửi quân tới đánh miền Choshu, các nhân
vật bảo thủ nắm quyền của Choshu sẵn sàng đầu hàng. Nhưng nhóm cấp tiến
trong đó có Yamagata và Takasugi lại dùng đội quân Shotai, đánh đội quân
thường trực của lãnh chúa Choshu. Yamagata đã dùng lại chiến thuật oanh
tạc và đánh cạnh sườn của quân đội Pháp xử dụng tại Shimonoseki khi
trước và đã chiến thắng. Sau khi đã chiếm được quyền hành tại Choshu,
các người cấp tiến thề cùng nhau chống lại chính quyền Shogun.
Tới lúc này, chế độ Tokugawa đã
thấy rõ sự nghiêm trọng của tình thế và cuộc chạy đua mua võ khí bắt
đầu. Trong các năm từ 1864 tới 1868, đã có hơn 100 ngàn khẩu súng trường
mới được đưa vào Nhật Bản, làm lợi cho các tay lái súng tây phương. Các
tay lái súng người Anh và người Mỹ đều có mặt tại Nagasaki trong khi
nhân viên của nhóm Satsuma cũng hiện diện tại London để mua thêm khí
giới. Chính quyền Tokugawa khi đó đã yêu cầu sự trợ giúp quân sự của
nước Anh nhưng nước này nghiêng về phe chống Edo vì cho rằng tương lai
của Nhật Bản sẽ thuộc về nhóm người này. Vì thế phe Tướng Quân lại quay
sang phía người Pháp, là nơi họ đã mượn được một số tiền để thiết lập
nên các xưởng đúc và xưởng đóng tầu tại Yokosuka và đã hứa sẽ dành cho
người Pháp quyền huấn luyện quân sự trong tương lại.
Trong khi đó chính quyền địa
phương mới của Choshu chỉ định ông Masujiro Omura làm cố vấn quân sự cho
đoàn quân Shotai và tập trung quyền chỉ huy quân sự vào trung ương.
Omura là một học giả về Khoa Học Quân Sự của châu Âu và mới dịch thuật
xong một tác phẩm Đức về chiến tranh quân sự mới. Ông ta rất chú ý tới
kỷ luật và tinh thần quân đội, chủ trương tiêu chuẩn hóa vũ khí và
phương pháp huấn luyện. Cũng vào thời gian này, 7,300 súng trường đã
được gửi tới Nagasaki do một lái súng người Anh.
Do cùng chủ trương chống lại chế
độ Tướng quân, hai miền Satsuma và Choshu cùng kết hợp, rồi vào tháng 3
năm 1866, lại có sự tham gia của hai nhóm quân sự thuộc các miền Tosa và
Hizen, tất cả cùng đoàn kết lại để lo phục hồi quyền hành của Thiên
Hoàng.
Vào mùa hè năm 1866, đoàn quân
Shotai được chỉ huy bởi Yamagata, Takasugi và Omura với các vũ khí mới
và cách huấn luyện quân sự mới, đã làm lệch cán cân quân sự. Mặc dù quân
số ít hơn, đoàn quân Shotai đã chặn đứng được đoàn quân của Tướng Quân,
làm suy yếu chính quyền Tokugawa và đồng thời làm ảnh hưởng tới truyền
thống võ sĩ Samurai cổ.
Năm 1867, chính quyền Tokugawa
cũng ban hành một chương trình cải tổ quân sự mới, kêu gọi binh lính
tình nguyện nhưng việc tuyển mộ binh sĩ quá chậm chạp và việc cải tiến
đã tỏ ra quá trễ. Một chuyên viên quân sự người Pháp tên là Charles
Chanoine đã mô tả là người lính Nhật mới của thể chế Tướng Quân, đã mặc
quân phục sặc sỡ của Pháp, trông họ nửa giống lính sen đầm Pháp, nửa
giống viên chức chính phủ Nhật, và “họ còn đeo hai thanh kiếm Nhật” ở
đằng sau lưng, đoàn quân này tiến lùi theo tiếng tù và làm bằng vỏ ốc và
thúc đẩy bằng các cây giáo tre.
Lực lưởng của phe chống đối càng
mạnh thêm. Yamagata lại được sự tham gia của hai nhân vật miền Satsuma
là 2 ông Takamori Saigo và Toshimichi Okubo, là những người sau này sẽ
đóng các vai trò quan trọng trên đất nước Nhật Bản mới. Để cố làm hòa
dịu, phe chống đối đề nghị chính quyền Shogun từ chức. Tháng 11 nam
1867, Tướng Quân thoái vị. Các đoàn quân Satsuma và Choshu đã chiếm cung
thành Kyoto, tuyên bố phục hưng vương quyền của Thiên Hoàng và vào
tháng 1 năm 1868, tiến quân về Edo để đánh đoàn quân của Tokugawa còn
chưa chịu khuất phục.
Hai lực lượng quân sự chống đối này đã gặp nhau tại làng Toba và
Fushimi. Đoàn quân của Choshu khi đó không phải là đông nhất, nhưng lại
có nhiều vũ khí tối tân và quân nhân đã được huấn luyện bằng kỹ thuật
chiến đấu Phương Tây. Lực lượng Satsuma thì có tinh thần chiến đấu rất
cao, biết dàn trận khéo léo với nhiều loại vũ khí. Về phía Tokugawa,
nhóm quân sự Aizu là các võ sĩ Samurai đeo kiếm, tuy đã chiến đấu kiên
cường tới chết nhưng mặt trận của họ cũng bị tan vỡ.
| Trận chiến tại Fushimi, trên cầu Bungobashi quân Thiên Hoàng bên phải và quân của Tokugawa bên trái |
Sau chiến thắng tại Toba-Fushimi, đoàn quân Cách Mạng tiến về phía đông,
chiếm thành phố Edo rồi tiến lên mạn đông bắc để đánh nhóm Aizu còn
lại. Lúc này, Yamagata được cử làm tổng chỉ huy đoàn quân viễn chinh
Thiên Hoàng và sau này, ông ta đã bị tố cáo tàn bạo trong cách đàn áp.
Các nhóm quân sự khác trung thành với chính quyền Tokugawa cũng đã chiến
đấu kém kiên cường hơn so với nhóm Aizu và cũng dần dần đầu hàng đoàn
quân Cách Mạng.
Hai nhóm quân sự Satsama và
Choshu đã biết hành động sớm nhất, thích nghi nhất với các điều kiện kỹ
thuật chiến tranh và cách tổ chức mới, phương pháp huấn luyện mới… nên
đã dẫn đầu trong việc tạo dựng nên bộ máy quân sự tân tiến của nước
Nhật.
Phạm Văn Tuấn
(Đặc San Lâm Viên)
Tài liệu tham khảo: Wikipedia.org., Britannica Encyclopedia, The
Japanese Today – Change and Continuity by Edwin O. Reischauer, Charles
E. Turtle Co., Tokyo, Japan, 1989.
Yamagata Aritomo
https://en.wikipedia.org/wiki/Yamagata_Aritomo
Battle of Toba–Fushimi
https://en.wikipedia.org/wiki/Battle_of_Toba%E2%80%93Fushimi
Những bài cùng chủ đề
Bước Đầu Của Quân Đội Thiên Hoàng
August 12, 2019Biên Khảo
Nước Nhật Trên Đường Minh Trị Phục Hưng
July 30, 2019Biên Khảo
Nước Nhật Tìm Học Nước Ngoài
July 19, 2019
| Chủ Nhật, ngày 18 tháng 8 năm 2019 | |
| Tháng Bảy (T) 18 Năm Kỷ Hợi | Tháng Nhâm Thân Ngày Đinh Hợi Tiết Lập thu |
